Een verwarde man met plastic tassen op een parkbank. Dat is het stereotype beeld van dakloosheid. Maar er zijn ook mensen met een baan die noodgedwongen op straat leven, weet onderzoeker Ineke Baas. Ze vertelt erover op het Betweter Festival. ‘Je kunt niet over je toekomst nadenken als je niet weet waar je vannacht slaapt.’ Het aantal dakloze mensen neemt toe. En dat probleem is veel groter dan blijkt uit de officiële cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Er zijn dakloze kinderen en er is onzichtbare dakloosheid, zoals mensen die in een auto slapen of bij familie of vrienden op de bank. Op het Betweter Festival geven onderzoekers Ineke Baas en Gercoline van Beek van de Hogeschool Utrecht, lectoraat Wonen & Welzijn, antwoord op de vraag: hoe vinden we hiervoor een oplossing? Wat doet dakloosheid met iemand? ‘Dakloosheid zorgt voor heel veel stress. Je zit in een overlevingsstand en hebt het gevoel dat je leven on hold is gezet. Je kunt niet over je toekomst nadenken als je niet weet waar je vannacht slaapt. Op straat is het vaak onveilig en je leefomstandigheden zijn ronduit inhumaan. Als het niet vriest en er onvoldoende noodopvang is, moet je het zelf uitzoeken. Ook als het keihard regent en je hartstikke koud bent. Dakloosheid is zeer schadelijk voor je geestelijke en lichamelijke gezondheid.’ Wat zijn de belangrijkste oorzaken? ‘Er is een enorm tekort aan hulpverlening, zoals beschermde woonplekken en nood-, nacht- en vrouwenopvang. De woningnood is hoog, er zijn veel te weinig woonplekken. Koopwoningen zijn voor veel mensen onbetaalbaar en de huren vaak te hoog. Er zijn zelfs economisch dakloze mensen die overdag een baan hebben en ‘avonds en ‘s nachts noodgedwongen op de opvang aangewezen zijn omdat ze geen betaalbare woonplek kunnen vinden. Ze kunnen ondanks hun salaris de kosten van hun levensonderhoud niet opbrengen. Dakloosheid is een systeemfout, veroorzaakt door een gebrek aan betaalbare huisvesting, stigmatisering, bureaucratie en falend beleid.’ Volgens het CBS waren er op 1 januari 2024 naar schatting 33.000 mensen tussen de 18 en 65 jaar in Nederland dakloos. Maar die cijfers kloppen niet? ‘Het CBS werkt op basis van geregistreerde personen die dakloos zijn. Dat zijn mensen die met name in de daklozenopvang verblijven. In de schattingen van het CBS staan niet de mensen die jonger zijn dan 18 jaar of ouder dan 65, mensen in de vrouwenopvang of die bij vrienden op de bank slapen. Het totaal aantal dakloze mensen is veel groter.’ Van de dakloze kinderen leeft 5 procent zonder ouder op straat Hoeveel groter? ‘Dat kan ik moeilijk zeggen omdat onze manier van tellen heel anders is. Wij tellen volgens de methode ETHOS (European Typology of Homelessness and Housing Exclusion) waarbij we uitgaan van de leefsituatie waarin mensen verkeren en waarmee we regionaal groepen dak- en thuisloze mensen in beeld brengen die vaak niet in de reguliere statistieken voorkomen, zoals vrouwen, kinderen, ouderen en mensen zonder verblijfsvergunning. Er is één grote teldag waarop allerlei organisaties in desbetreffende gemeenten meedoen die mensen zien die dak- en thuisloos zijn. Naast opvanginstellingen zijn dat bijvoorbeeld politiebureaus, ziekenhuizen, scholen, huisartsen en de GGD. Zo ontstaat een nauwkeuriger beeld van de omvang en aard per regio. De resultaten worden gebruikt om beleid te maken en de aanpak van het probleem te verbeteren. Daarbij weten de organisaties die meedoen elkaar makkelijk te vinden als mensen of gezinnen hulp nodig hebben die dakloos zijn of dreigen te worden.’ Wat zien jullie terug in de tellingen? ‘Vorig jaar zijn er in 55 gemeenten in totaal 6063 dak- en thuisloze mensen geteld. Daarvan is 18 procent jonger dan achttien jaar en bijna 30 procent is vrouw. Bijna twee derde heeft de Nederlandse nationaliteit, maar er zijn ook 78 andere nationaliteiten geregistreerd. Bijna 35 procent van de mensen die op straat verblijven zijn EU-burgers, voornamelijk voormalige arbeidsmigranten. Een derde van de dakloze mensen verblijft bij vrienden of familie, terwijl ongeveer een vijfde in niet-conventionele woonruimtes verblijven, zoals een auto, een gammele vakantiewoning of caravan. De meeste dakloze kinderen zijn samen met één of beide ouders, maar 5 procent leeft zonder ouder op straat.’ Wat zijn oplossingen? ‘Gemeenten moeten vooral met woningcorporaties aan de slag om te zorgen voor voldoende betaalbare woonplekken. Huisvesting is een mensenrecht! Alle mensen die dakloos zijn, zouden een urgentieverklaring moeten krijgen. Je wil niet dat mensen eerst een carrière in de maatschappelijke opvang opbouwen of noodgedwongen op straat moeten slapen. Dat is voor niemand goed en bovendien heel kostbaar. Dakloosheid moet je voorkomen om mensen nog meer leed te besparen. Ook door tijdig te interveniëren met gerichte hulp, zoals schuldhulpverlening of psychische zorg.’ Wat kunnen bezoekers verwachten op het Betweter Festival? ‘We laten zien dat dakloosheid echt een heel groot systeemprobleem is. En dat de aanpak “wonen eerst” werkt. Eerst een huis en dan kijken hoe je mensen verder kunt helpen en empoweren naar een goede daginvulling.’ Betweter Festival op op 26 september 2025 in TivoliVredenburg betweterfestival.nl