In de tentoonstelling De pot op! van het Volksbuurtmuseum wordt duidelijk hoe snel onze gewoontes rond ‘de grote boodschap’ zijn veranderd (en hoe vreemd oude gebruiken wel niet waren). Stel je moet naar het toilet, maar dat is bezet. Niet door je partner of je huisgenoot, maar door de buurman van twee huizen verderop. Afijn, dan maar de plee ernaast. Samen met de buurman bespreek je de dag en het lokale nieuws, terwijl jullie samen een bruine trui breien. Klinkt vreemd? Zo’n situatie was niet heel lang geleden normaal in onze stad. Lang was de ‘poepdoos’ of het ‘schijthuis’ niet meer dan een gat in een plank met een emmer eronder, die in volksbuurten werd gedeeld met meerdere gezinnen uit de straat. Tot eind jaren 60 reden er nog zogeheten ‘odeurwagens’ door Utrecht om poeptonnen op te halen. 1906-1910, Medewerkers van de gemeentereiniging die met een horizontale luchtpomp (vacuümpomp) een beerput in huis leeghalen Luxeproduct In de expositie De pot op! van het Volksbuurtmuseum in Wijk C reis je naar een tijd waarin het riool nog niet bestond, schoon water een luxeproduct was en mensen zich moest redden zonder de gemakken die we nu vanzelfsprekend vinden. Van de Romeinen tot de middeleeuwen tot net na de Tweede Wereldoorlog: je leert van alles over hoe mensen ooit hun behoeften deden. Christel Schatorjé van het Volksbuurtmuseum: ‘In onze interviewcollectie uit de jaren 90 met bewoners uit Wijk C die geboren zijn rond 1920, gaat het vaak over heel alledaagse onderwerpen, zoals poepen en piesen bijvoorbeeld..’ En daar mogen we best meer over praten, vindt Christel. Want hoewel mensen vaak omslachtig over het onderwerp spreken (het aantal eufemismen voor poep lijkt oneindig), speelt ontlasting een grote rol in onze levens: slechte sanitaire voorzieningen zijn de bron van epidemieën, moderne toiletten maken de stad tot een leefbare plek en sociale gelijkheid is nauw verbonden met de toegang tot een gerioleerde wc: wie dat niet heeft, mist vaak ook onderwijs, werk en veiligheid. Oude krant ‘Als je ging zitten, pakte je een vel oud krantenpapier van de spijker af, en dan ging je dat tussen je handen rollen om het zacht te maken.’ Het zijn dit soort verhalen van oude Wijk C-bewoners die duidelijk maken dat onze sanitaire gewoontes eigenlijk nog maar heel jong zijn. The Beatles waren allang verleden tijd toen het laatste stukje riool in Utrecht nog geïnstalleerd moest worden. Dat gebeurde in 1980, op de Nieuwegracht. En hoewel het moderne toilet al in 1596 was uitgevonden, werd pas in 1901 bij wet aangenomen dat elk huis er een moest hebben. Toch zouden er zelfs begin jaren 70 nog woningen zijn met een toilet buitenshuis. De tentoonstelling in het Volksbuurtmuseum laat twee gezichten zien van Wijk C, met enerzijds de dagelijkse, bittere armoede, barre leefomstandigheden en slechte hygiëne, en anderzijds een hoop humor. Luisteren bijvoorbeeld naar het verhaal van de jongeman die uit luiheid de po leeggooide in de dakgoot. Hij mikte net te ver, waardoor de pis op de buurvrouw neerregende. Wist je dat een kind van welgestelde ouders nu nog altijd later zindelijk is? Ook bijzonder audiomateriaal is het interview met Piet van Veenendaal, geboren in 1920 in Wijk C. Omdat hij zelf als ‘ballenjongen’ werkte (assistent van de ‘tonnetjesman’, die de poeptonnen ophaalde), kon hij in geuren en kleuren vertellen hoe oude beerkuilen leeggehaald werden: hoe de slangen van de pompwagens het huis door moesten, hoe ze een laag aangekoekte poep van een halve meter dik kapot moesten stampen en daarna roeren totdat die zacht werd, om vervolgens een jaar aan darmfruit op te zuigen met de slang. 1900-1905, De Neude tijdens de aanleg van de riolering 1934, Keuken met een open privaat, losse plank doet dienst als aanrecht, aan de Lindengracht in Amsterdam 1934, Keuken met een open privaat, losse plank doet dienst als aanrecht, aan de Lindengracht in Amsterdam 1925, Gepubliceerd in Utrecht in Woord en Beeld 1950, Aanleg van het spuiriool aan de Westdijk, ter vervanging van de gedempte Weststroom, ter hoogte van de Kaatbrug. Na de voltooiing van het riool werd hier in 1951 de Oudenoord aangelegd Bruine periode Onze maatschappelijke positie beïnvloedt al van jongs af aan onze hygiëne, ontdek je in De pot op!. Om water te besparen, werd een vuile luier vroeger niet altijd gewassen, maar te drogen gehangen en vervolgens schoongekrabd. En wist je dat een kind van welgestelde ouders nu nog altijd later zindelijk is? Dat heeft economische redenen: een gezin met weinig geld koopt liefst zo min mogelijk luiers. Ook op andere aspecten van de samenleving heeft poep invloed, toont de expositie. Zo waren menselijke uitwerpselen lange tijd een interessant handelsproduct. Poep werd gebruikt om het land te bemesten en kleermakers en leerlooiers gebruikten urine om dierlijke huiden te prepareren. Bovendien blijkt het thema een inspiratie voor kunstenaars. Zoals Pablo Picasso, die in poep precies het bruin vond dat hij zocht. Zijn ‘bruine periode’ krijgt zo plotseling een andere betekenis. En dan is er nog Piero Manzoni, die in 1961 poep in negentig conservenblikken deed en die verkocht als kunst. Op elk blikje schreef hij dat het poep van een kunstenaar betrof. Hij rekende er dezelfde prijs voor als de goudprijs op dat moment: 30 gram poep was dus even duur als 30 gram goud. T/m 21 september 2025, Volksbuurtmuseum volksbuurtmuseum.nl Evenement De pot op! Volksbuurtmuseum In deze tentoonstelling neemt het Volksbuurtmuseum je mee terug naar de tijd waarin de riolering nog niet bestond en de mensen zich moest redden zonder de moderne gemakken die we nu zo vanzelfsprekend vinden. Tijd di t/m zo: 11:00 - 17:00 Bekijk evenement Locatie Volksbuurtmuseum Het museum over het leven in de volksbuurt. Bekijk locatie