De openluchtexpositie Naar Buiten! combineert werk van lokale kunstenaars met archiefonderzoek van twee jonge Utrechtse historici. Als bezoeker beleef je een cross-over tussen beeldende kunst, erfgoed en geschiedenis. Je kunt je geen betere dag bedenken voor een opening van een expositie over het Utrechtse buitenleven. Op deze nazomerse zondagmiddag, onder een strakblauwe lucht, druppelen meer dan honderd mensen het Waterliniemuseum in Bunnik binnen. Hier vindt de aftrap plaats van de tentoonstelling Naar Buiten!, een initiatief van FAAM in samenwerking met het Waterliniemuseum, Kasteel Amerongen, het Regionaal Archief Zuid-Utrecht (RAZU) en Het Utrechts Archief. Annette Knol is directeur-bestuurder van FAAM, een stichting die de transdisciplinaire samenwerking tussen kunstenaars en onderzoekers stimuleert. ‘Het thema van de expositie is “natuurlijk”. De relatie tussen mens en natuur staat op scherp,’ zegt ze. ‘Door onze drang naar groei en vooruitgang proberen we de natuur steeds meer te bedwingen en in te perken. We organiseren onze buitengebieden zo dat we ervan kunnen genieten – en richten daar soms ook schade bij aan. Dat willen we in deze expositie laten zien en aan de kaak stellen.’ foto: Meral Maas De vijand verrassen Wat Naar Buiten! duidelijk maakt, is dat de aanleg van de Utrechtse kastelen en forten grote invloed had op planten, dieren en mensen. Een van de deelnemende onderzoekers aan het project is historicus Femke Suurenbroek. Zij onderzocht de geschiedenis van het buitenleven rond Fort Vechten, dat in 1867 gebouwd werd als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Ze omschrijft hoe het fort zich ontwikkelde van militair verdedigingswerk naar ecologisch toevluchtsoord. Architectuurhistoricus Sanne van Drenth bestudeerde hoe de tuinen van Kasteel Amerongen telkens nieuwe vorm kregen door menselijk ingrijpen. Dat deed ze aan de hand van oude tekeningen en plattegronden uit het archief. Acht jonge makers uit Utrecht vertaalden de uitkomsten van deze twee onderzoeken naar een nieuw kunstwerk. Een van de meest in het oog springende werken bij Fort Vechten is ontginning van Georgie Frankel. ‘Femke deed onder andere onderzoek naar de manier waarop planten vroeger gebruikt werden als camouflage, om het fort onzichtbaar te maken voor de vijand’, vertelt ze. ‘Het ironische is dat er in die tijd gewoon kaarten van de Nieuwe Hollandse Waterlinies waren: dat verstoppen van het fort had dus eigenlijk niet veel zin.’ Georgie heeft die kaarten gebruikt als inspiratie, en hun omtrek uitgedrukt in tegels van keramiek. Die heeft ze geplaatst op een hoefijzervormige sculptuur. ‘Nu hoeft de waterlinie niet meer verstopt te worden, en daarom staat het beeld duidelijk zichtbaar op een verhoging. Ook heb ik ervoor gekozen om het roze te maken – bewust géén camouflagekleur.’ foto: Meral Maas Vlak naast het werk van Georgie staat Van de regen in de drup van kinetisch kunstenaar Bart Schalekamp. ‘Beweging is altijd onderdeel van mijn werk,’ zegt hij. In een aluminium bak wordt regenwater opgevangen, waarna het op een wassen plaat druppelt. ‘Die is vet, dus de druppels glijden daar op een gegeven moment vanaf. Dat staat symbool voor het feit dat we als mens geen controle over het water hebben – ook al zouden we dat nog zo graag willen. We proberen het in toom te houden en gebruiken het voor ons eigen vermaak, en om leven te creëren. We doen alsof we erover beschikken, maar het water is sterker dan wij.’ Ook Bart legt de link met de Hollandse Waterlinies: waar water vaak onze vijand is, was het hier juist onze bondgenoot. Sterker: het redde onze levens. ‘Via een complex systeem van sluizen, rivieren en dijken werd ons land gecontroleerd onder water gezet,’ legt hij uit. ‘Zo was de waterlinie een perfecte manier om de vijand te verrassen.’ Hij wijst naar het houten prieel waar de aluminium bak in staat. ‘We hebben ervoor gekozen om rond deze houten stellage schietwilgen te planten. Die zie je hier overal rond het fort. Ze zijn dik genoeg om te camoufleren, maar wel zo dun dat kogels erdoorheen konden zonder plots van richting te veranderen.’ Mens & natuur Annette: ‘Makers en onderzoekers kijken heel anders naar de wereld en naar maatschappelijke thema’s. Ze kunnen elkaar dus aanvullen en versterken, en samen een antwoord vinden op complexe vraagstukken. Zoals: wat vertelt de geschiedenis van Fort Vechten en Kasteel Amerongen ons over hoe we ‘‘natuur’’ definiëren?’ Wat maakt Naar Buiten! voor een breed publiek toegankelijk? ‘De werken zijn allemaal heel concreet,’ aldus Annette. ‘De lokale verhalen die we laten zien, weerspiegelen vaak een grotere tendens. Neem het inzetten van camouflerende planten bij de Hollandse Waterlinie. Dat verhaal brengt ons niet alleen de geschiedenis van de waterlinie bij, maar vertelt ons ook hoe de relatie tussen mens en natuur er destijds uitzag, hoe we ons verhielden tot de natuur. Die werd in dit voorbeeld in dienst gesteld van menselijke – toen militaire – behoeftes. Dat is in lijn met hoe de mens veelal met de natuur omging: hij controleerde de natuur, en zette haar naar zijn hand om te voorzien in de eigen behoeftes. Zo kunnen lokale voorbeelden dus symbool staan voor iets groters.’ t/m 28 december 2025, Waterliniemuseum en Kasteel Amerongen waterliniemuseum.nl Evenement Naar Buiten! Waterliniemuseum Fort bij Vechten Een openluchtexpositie over het Utrechtse buitenleven, over mens en natuur. Te zien bij Kasteel Amerongen en Het Waterliniemuseum Datum zo 28 sep t/m zo 28 dec Bekijk evenement Locatie Waterliniemuseum Fort bij Vechten Breng een bezoek aan het museum en ontdek het fort. Leer alles over de Waterlinies. Bekijk locatie