Wat begon als een vrouwenboekhandel in een Utrechtse kelder, groeide uit tot een bruisende ontmoetingsplek voor feminisme, queer community en activisme. Savannah Bay viert haar geschiedenis – een halve eeuw van verhalen, strijd en verbinding. Utrecht was de eerste stad van Nederland met een vrouwenboekhandel. Die opende vijftig jaar geleden, op 3 december 1975, aan de Oudegracht. In de Heksenkelder kon je terecht voor verhalen die je nergens anders vond, over vrouwenlevens en de strijd voor gelijke rechten. In 1984 verhuisde de winkel naar de Telingstraat, waar ze een doorstart maakte onder de naam Savannah Bay. En daar zit ze nu nog: een kleurrijke parel in de binnenstad met een schat aan activistische en idealistische boeken, en een safe space voor de queer community. Feministische winter Marischka Verbeek is al veertig jaar betrokken bij Savannah Bay, en sinds dertig jaar eigenaar. Deze maand viert de boekhandel dat ze een halve eeuw geleden werd opgericht door Dorelies Kraakman en Sylvia Bodnár. ‘Het was iets heel nieuws wat zij destijds deden,’ zegt Marischka. ‘Ze wilden over vrouwenemancipatie lezen en dat was er gewoon niet. Of althans, het lag niet in de Nederlandse winkels. Dus zij dachten: dan halen wij die titels wel uit de VS en beginnen we zelf een boekhandel.’ Die legacy wil Savannah Bay tijdens haar jubileum in de spotlights zetten. ‘Ik wil mensen ervan bewust maken, een eerbetoon brengen aan wat er tot stand is gebracht. Want je merkt dat jonge vrouwen van nu eigenlijk heel onbekend zijn met die geschiedenis. De tussenliggende generatie heeft het feminisme van toen niet voldoende doorgegeven.’ Die kenniskloof is volgens Marischka te wijten aan wat zij de ‘feministische winter’ noemt. ‘Dat is de periode tussen 1995 en 2015. En het was ook wel een soort queer winter. De emancipatie was klaar, dachten we, gelijke rechten waren wettelijk geregeld, mensen van hetzelfde geslacht mochten trouwen – en toen was het stil.’ foto: J. Poulissen Vrouw, bi, Indisch Het was een moeilijke periode voor Savannah Bay. Vaak kreeg Marischka in die jaren de vraag: ‘Oh, bestaan jullie nog? Is het nog nodig?’ Dat ‘nog’ vrat aan haar. Want er bleef wel degelijk een hoop te bevechten. Zo stonden er regelmatig boze mannen voor de winkel: ‘Waarom mag ik hier niet naar binnen?!’ Of zelfs: ‘Jullie zijn de schuld van mijn scheiding!’ En elk weekend weer kon ze de shoarma van de ruit en de pis van de deur schrobben. Nee, de emancipatie was niet voltooid. Niet voor niets laaide de belangstelling voor feminisme en lhbtiq+-rechten zo’n tien jaar geleden weer op. En ook voor klimaat, antiracisme en postkolonialisme, thema’s die ruim vertegenwoordigd zijn in Savannah Bay. Het is een kwestie van luisteren: aan welke verhalen is behoefte, wie worden niet gehoord?’ Marischka: ‘Het eerste wat ik deed toen ik eigenaar werd, was het woordje “vrouwen” uit “vrouwenboekhandel” weghalen. Ik heb het bordje hoogstpersoonlijk van de gevel geschroefd en vervangen. En ik heb mannelijke vrijwilligers aangenomen. Want als je je te star vasthoudt aan één groep of issue, dan red je het niet. De wereld verandert. En zelf ben ik ook niet zo gebakken. Ik ben vrouw, bi, Indisch – niet in een hokje te plaatsen.’ Magie Ze wilde zich niet blijven richten op alleen de vrouwenbeweging, maar ook andere verhalen vertellen. ‘Wij waren de eerste met een transgendersectie in de winkel, we hadden al heel vroeg een plankje over Extinction Rebellion en er is nu ook een Palestina-tafel en een afdeling neurodiversiteit. Het is gewoon een kwestie van luisteren: aan welke verhalen is behoefte, wie worden niet gehoord? Daarbij heb ik veel aan de input van mijn vrijwilligers.’ Die vrijwilligers – zeventig stuks in totaal – vormen haar tribe, zegt Marischka. Ze heeft zelden moeite nieuwe enthousiastelingen te vinden die zich voor de winkel willen inzetten. ‘Dat is onderdeel van de Savannah Bay-magie. En wie hier ook komt werken, van student tot pensionada, er gebeurt altijd iets bijzonders met ze. De een neemt een compleet nieuw kapsel, de ander gaat in gendertransitie. Dit is hoe dan ook een plek waar mensen kunnen worden wie ze zijn.’ Met Savannah Bay creëren we een schuilplaats én een plek van verzet Het zijn ook vaak de vrijwilligers die zorgdragen voor de activiteiten in de winkel: van non-binaire gespreksgroepen en meetings van Colored Qollective tot Lazy Queer Sundays en Pink Point, informatiepunt voor lhbt+ers. ‘Zo bieden we een schuilplaats aan mensen die zich niet thuis voelen in het systeem, die het anders willen. Ik ben geen activist die op de barricade staat, ik vind grote demonstraties eng, maar met Savannah Bay creëren we onze eigen plek van verzet.’ Marischka Verbeek voor Savannah Bay. Foto: Renée de Groot Dorpsbibliotheek De combinatie van verhalen in boeken en verhalen van mensen is haar met de paplepel ingegoten. Haar moeder was oprichter van de bibliotheek in het dorp waar ze woonde, op de Utrechtse Heuvelrug. Zij was ook degene die Marischka op haar zeventiende het boek aanreikte dat haar de ogen opende: Geen gewoon Indisch meisje van Marion Bloem. ‘Mijn moeder is in toenmalig Nederlands-Indië geboren en in de jaren 50 hierheen gekomen. Ze had echt de migrantenhouding: zo Nederlands mogelijk zijn. Ik groeide op in een compleet witte omgeving en er werd nooit over onze geschiedenis of identiteit gepraat. Maar toen las ik dat boek en dacht: wacht eens even. Hier wordt een perspectief verteld dat ik wel voel, namelijk het anders-zijn, maar nooit in woorden heb gezien. Dat heeft veel voor me betekend. En precies dat perspectief hoop ik met Savannah Bay ook aan anderen te kunnen geven.’ savannahbay.nl Locatie Savannah Bay Savannah Bay is een boekwinkel en gespecialiseerd in onder andere genderstudies en homoseksualiteit. Bekijk locatie