Voelen aan de zon

Hoe kun je de sterren en planeten beleven als je ze niet kunt zien. Cabaretier en schrijver Vincent Bijlo volgt een rondleing voor blinden en slechtzienden in sterrenwacht Sonnenborgh. ‘Ik hou het heelal in mijn handen.’

Sterrenkijken met handen en oren. Dat is nou eens echt iets voor mij. Met mijn ogen gaat het niet, ik ben blind. En niet zo’n beetje ook, ik zie echt helemaal niets. Het heelal kende ik als kind alleen van horen zeggen. Sterren, dat waren bekende mensen, geen hemel­lichamen. De zon was een enorme kachel die ze ’s avonds uitzetten. Soms hingen er overdag wolken voor, ik stelde me ze voor als bakken. Want als er regen uitviel, zeiden ze: ‘Het valt met bakken uit de hemel.’ Soms botsten die bakken tegen elkaar op, dan hoorde je ze rijden in de lucht, als kliko’s, dan klonk de donder.  Af en toe viel er een om en die stortte dan ter aarde met een enorme knal.

Marsreep

Licht was iets dat zienden nodig hadden om allerlei dingen te kunnen doen als de zon uitstond. Dus blijkbaar, concludeerde ik, gaf de zon niet alleen warmte, maar ook licht, net als de lampen die wij thuis hadden en die ik nergens voor nodig vond. Aan de klikjes die de schakelaars maakten kon ik horen wanneer ze aangezet werden, dan was de zon blijkbaar uit.

De maan was een Amerikaanse film die ooit, in de jaren 60, ’s nachts op de televisie was uitgezonden. Die film was zo goed dat ze het er jaren later nog over hadden. Mars, dat was een reep waar je heel veel energie van kreeg, en de aarde, die was wel rond, maar geen bol natuurlijk, want anders zou je, als je maar lang genoeg liep, op een gegeven moment op de zijkant terechtkomen en ervanaf vallen.

Het duurde nog behoorlijk lang voordat ik wilde geloven dat het allemaal anders was, er bestonden in die tijd nog geen speciale rondleidingen van sterrenwacht Sonnenborgh voor blinden en slechtzienden. Hadden we toen maar een voelplaat van de zon gehad, een klein voelmelkweggetje en een minimaantje. Dat zou mijn ouders en leraren een hoop energie hebben gescheeld. Maar uiteindelijk wisten ze me te overtuigen, en precies die overtuiging hoorde en voelde ik bevestigd tijdens de rondleiding Sterrenkijken met handen en oren op Sonnenborgh.

Rode reus

De enorme kachel staat op volle kracht te schijnen als we verzamelen bij de ingang van de sterrenwacht. Het is nu al, hoewel het pas elf uur is, zeker 30 graden. We zijn met een mens of vijftien, blind, slechtziend of begeleider. Maar in het 19de- eeuwse collegezaaltje, waar we een korte inleiding sterrenkunde krijgen, is het heerlijk koel. Het is zo oud dat het geen airco nodig heeft. We zitten in rijen aan houten tafeltjes op harde klapstoeltjes, dat is fijn, want dat geeft concentratie.

We moeten scherp zijn, anders verdwalen we in ons zonnestelsel. Overigens is dat voor heelalafmetingen maar heel klein, er zijn er tientallen miljoenen van, althans, in dit heelal. Er zijn wetenschappers die denken dat er meerdere heelallen bestaan. En in die heelallen draait alles kei- en keihard rond. Wij ook, nu, om onze as en om de zon. En die zon, die overigens honderd keer zo groot is als de aarde en eigenlijk een redelijk kleine ster is, draait ook weer keihard om zijn eigen as en om de kern van het melkwegstelsel.

Dat wordt ons allemaal verteld, en ik zoek steun bij de voelplaat van de zon, een handzaam schijfje waarop de verschillende lagen waaruit hij is opgebouwd in reliëf staan afgebeeld. Alle zonnen zijn sterren. Er zit in die zon nog wel voor een paar miljard jaar aan energie, maar er komt een tijd dat hij een nieuwe fase ingaat. Dan verandert hij van een middelgrote dwergster in een rode reus, verzwelgt Venus en Mercurius en maakt de aarde onbewoonbaar. Zo ver laat de mensheid het natuurlijk niet komen, die heeft het hier dan voor zichzelf al meer dan een miljard jaar onleefbaar gemaakt.

Ja, we hebben het hier over enorme afstanden en tijdschalen. De zon staat een kilometer of 150 miljoen van de aarde. De warmte en het licht doen er een minuut of acht over om bij Sonnenborgh aan te komen. Dit zijn nog eens weetjes, die we hier te horen krijgen, daar kunnen we straks bij bbq’s mee aankomen.

Sneu voor de VS

Voor ons staat ook een planetenplankje, waarop we de volgorde van de planeten en de relatieve afstand tot elkaar kunnen voelen. Vanaf de zon: Mercurius, Venus, Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en Pluto. Nee, Pluto is geen planeet. Hij is de enige uit ons zonnestelsel die door een Amerikaan is ontdekt, maar hij is zo niksig, in heelalproporties, dat hij tegenwoordig dwergplaneet heet, erg sneu voor de Amerikanen.

O, ik moet het onthouden. Ik maak een ezelsbruggetje. Mervenaar, marjupsat urplu. Wat een geweldige inleiding is dit. En we zijn nog niet klaar, het is tijd voor de rondleiding zelf. Ik voel de kraters op de maan, ik ruik aan een ijzermeteoriet, afkomstig van een in de dampkring uiteengespatte dwergplaneet en ik luister naar de radiostraling van de zon. Hij seint dat alles oké is.

Dan kijken we nog even naar een paar kijkers. Er is er een waardoor je de doorkomsttijd van de sterren kunt zien, zodat je de zonnetijd kunt berekenen. Door een andere kun je de zon zelve observeren… nou ja, dat is meer iets voor de slechtzienden. Laat mij maar luisteren naar de zon en in zijn acht minuten oude warmte zitten.

Sterrenstof

Ik heb het heelal binnen handbereik, ik heb vandaag duizenden lichtjaren gereisd, ik loop langs de Melkweg en ik zing: We are stardust, we are golden. Ik ben een heel, heel klein stofje in een onmetelijke, exponentieel uitdijende ruimte en ik raad alle andere kleine stofjes aan ook Sonnenborgh te bezoeken. Kom luisteren naar de muziek van de sterrenbeelden en de gaswolken, hoor de laatste stuiptrekkingen van de pulsars, de in elkaar stortende sterren. Open de luiken naar de zon, kom naar de sterrenwacht en troost je met de gedachte dat die, ook lang nadat wij er niet meer zijn, nog steeds de wacht houdt.

Sterrenkijken met handen en oren, elke laatste zondag van de maand in Museum Sonnenborgh.

Voor meer info zie sonnenborgh.nl